نامهای دیگر این گیاه مرزنجوش، آدانالفار و مردقوش، مرده گوش، حیقالفیل و گوش موش و انجوک و ریحان دارد و حیق الفتی و حیقالقنا و مروس اقطی و سمسیمون و سمسق و بردقوس و کحلا میباشد (۱) و (۵) مرزنجوش معرب از مرزنگوش و غیر آذانالفار است چه اصلاً برگ آن شبیه به گوش موش نیست(۲) از جمله گیاهان خوشبو است لذا در صابونسازی جهت معطر ساختن آن استفاده میکنند نیز برگ آن را پس از خشک کردن گرد نموده، در معطر ساختن غذا استفاده میکنند(۳).
ظاهر گیاه دارای برگ کمعرض و متقابل و بیضوی و بدون دندانه و گل سفید مایل به سرخ کوچک و پوشیده از ۴ ردیف برگهای مایل به سفید بهصورت کروی و تخمی مانند تخم ریحان و شفاف است بوی معطر نافذ و طعم پسندیده دارد (۱).
برگ و سه شاخه گلدار آن جزء (بخش داروئی) medical part گیاه میباشد که در اسانسگیری از آن استفاده میکنند (۳). این جنس در ایران یک گونه علفی چند ساله با سه زیر گونه است که معمولاً در مناطق جنگلی و روی دیوارههای پرشیب و گاهی در میان صخرهها میروید (۴).
عوارض جانبی، فاقد هرگونه عارضه جانبی (۶) خواص گیاه: لطیف و بازکن و گذارنده روغن آن گرمی میدهد، مسهل است، خشکیده مرزنجوش را با عسل مخلوط میکنند و بر پوست میمالند لکههای سیاه خونی و سبز رنگ خونی را از بین میبرد.
همچنین برای زدودن لکههای خونی زیر چشم مفید است.
مفاصل، پیچش مفاصل را علاج میکند و درد پشت و بیخ ران را تسکین میدهد. با عسل علاج خستگی است.
▪ سر: هر سه درد عادی یا سودائی را درمان میکند. قطرههائی از آن را در گوش چکانند درد گوش را آرام میکند.
▪ پادزهر: با سرکه، پادزهر نیش کژدم است (۷). جهت رفع بدبوئی عرق و ورم خار چشم نافع است.
مصلح این گیاه کاستی و تخم خرفه بوده و بدل آن سوستبر میباشد. مالیدن مرزنجوش بر موضع حجامت، برطرفکننده جای زخم است (۸).
کاربردهای گیاه در تهیه فرآوردههای آرایشی و تغذیه از آن استفاده میشود همچنین دارای اثر آرامکننده و نیرودهنده نظیر سایر گیاهان این تیره میباشد. اثر التیامدهنده بر زخم دارد (۳).
دارای خواص ضدمیکروبی است در رینیت و سرماخوردگی اطفال از آن استفاده میشود. در افسردگیها و سرگیجه و اختلالات روده - معدهای، نیز میگرن و سردردهای عصبی در پزشکی عام (fok medicine) استفاده میشود
ترکیبات شیمیایی :
اسفناج از نظر داشتن ویتامین B3 بسیار غنی است، بنابراین داروی مهمی برای برطرف کردن بیماری پلاگر است. پلاگر یک نوع بیماری است که به علت کمبود ویتامین B3 در بدن به وجود می آید و نشانه های آن شامل: ضعف بدن، تشنج، اختلال در دستگاه هاضمه و بوجود آمدن لکه های قرمز روی بدن است.
اسفناج مقدار زیادی آهن، کلسیم، سدیم، پتاسیم، ید، مس، منیزیم ، لسیتین ، کلروفیل ، کاروتن ، اسید اگزالیک و اسید ارسنیک دارد و به علت داشتن منیزیم، جلوی پیشرفت سرطان را می گیرد.
اسفناج از نظر داشتن ویتامین B3 بسیار غنی است، بنابراین داروی مهمی برای برطرف کردن بیماری پلاگر است.
خواص غذایی و سلامتی :
برگ اسفناج از نظر طب قدیم ایران کمی سرد است و برخی عقیده دارند که متعادل است، یعنی نه سرد است و نه گرم.
1) برگ اسفناج منبع غنی ویتامین A ، B3 ، C و آهن و پتاسیم می باشد.
2) بدن را قلیایی می کند.
3) خنک کننده است و برای پایین آوردن تب مفید است.
4) ورم روده کوچک را رفع می کند.
5) برای ورم ریه مفید است.
6) ملین است و یبوست را برطرف می کند.
7) برای لاغر شدن و کم کردن وزن مفید است.
8) اسفناج به دلیل داشتن ماده ای بنام اسپیناسین، هضم غذا را تسریع می کند. این ماده باعث تحریک معده و ازدیاد ترشحات آن می شود.
9) خوردن اسفناج پخته یا بورانی در رفع تشنگی موثر است.
10) غرغره آب خام یا پخته ی اسفناج، برای از بین بردن ورم و درد گلو مفید است.
11) برای رفع سرفه های خشک ،برگ اسفناج را با جو پوست کنده و روغن بادام بپزید و بخورید.
12) آش اسفناج با گشنیز ، برای سردردهایی که ناشی از سوء هاضمه و اختلال دستگاه گوارش است، مفید می باشد.
13) اگر آش اسفناج را با آب لیمو و سماق یا آب غوره بخورید، سردردهای ناشی از اختلال کیسه صفرا را برطرف می کند.
14) خوردن اسفناج از سرطان جلوگیری می کند، مخصوصا در افرادی که به مصرف الکل و سیگار عادت دارند.
15) تحقیقات دانشمندان نشان داده است که اسفناج در پیشگیری از سرطان روده بزرگ، معده، پروستات، حنجره و رحم موثر است.
16) اسفناج، کلسترول خون را پایین می آورد.
17) بهترین دارو برای کسانی است که مبتلا به کم خونی هستند.
18) اسفناج مانند جارو، روده بزرگ را تمیز می کند.
19) ترشحات لوزالمعده را افزایش می دهد.
20) اسفناج، سبزی مفیدی برای تقویت اعصاب است.
اسفناج، تعداد گلبول های قرمز خون را افزایش می دهد، بنابراین بهترین دارو برای افراد مبتلا به کم خونی است.
21) اسفناج پخته، برای رفع بیماری آسم و گرفتگی صدا بسیار موثر است.
22) رماتیسم و نقرس را درمان می کند.
23) برای زیاد کردن شیر در مادران شیرده موثر است.
24) سابقا نوعی شربت از اسفناج تهیه می شد که در معالجه خونریزی ها و کم خونی از آن استفاده می کردند.
25) تخم اسفناج ملین و خنک کننده است.
26) تخم اسفناج برای برطرف کردن ورم کبد و یرقان مفید است.
27) اسفناج، تعداد گلبول های قرمز خون را افزایش می دهد.
28) اسفناج ،چون دارای کلروفیل است، عضلات روده را تحریک کرده و تخلیه مدفوع را آسان می کند.
29) اسفناج اسیدیته ی خون را کم می کند و عضلات و استخوان ها را تقویت می نماید.
30) رعشه و بوی بد دهان را از بین می برد.
31) قوت غذایی اسفناج از سایر سبزی ها بیشتر است، مشروط بر اینکه آب آن را دور نریزید و از ساقه های نازک و نورسته ی آن در سالاد استفاده کنید.
32) باعث افزایش اشتها به خصوص در کودکان می شود.
33) برای معالجه کک و مک، اسفناج را در روغن زیتون قرار دهید و بعد روی صورت بگذارید.
مضرات :
اسفناج بعلت داشتن اگزالات، برای بیماران مبتلا به ورم مفاصل و سنگ های کلیه و مثانه مناسب نیست. ضمنا افرادی که سرد مزاج هستند، باید اسفناج را با ادویه های گرم نظیر فلفل، دارچین، زنجبیل و هل میل نمایند.
بلوط حاوی نشاسته، چربی، پروتئین، فیبر و املاحی چون آهن، کلسیم، منیزیم و ویتامینهای گروه B است. میزان نشاسته بلوط در مقایسه با فندق بیشتر و چربی آن کمتر است. به دلیل فیبر بالایی که دارد خاصیت سیرکنندگی داشته و به دلیل دارابودن اسیدهای چرب غیراشباع فاقد کلسترول بوده و پتاسیم آن ادرارآور است. ویتامینهای گروه B آن باعث عملکرد بهتر سیستم عصبی میشود و به دلیل نداشتن گلوتن، برای مبتلایان به سیلیاک محدودیت مصرف ندارد.
این را هم بدانید شاه بلوط درشتتر، روغندارتر و مغذیتر از بلوط است. این میوه تقویتکننده بدن و چاقکننده بوده و مصرف آن برای افراد ضعیف توصیه شده است.
به گفته متخصصان مصرف بلوط بعد از فعالیتهای ورزشی است. چرا؟ به دلیل آنکه منیزیم و کلسیم بالایی داشته و با تسکین عضلات از گرفتگی و کوفتگی آنها میکاهد.
بلوط درمانکننده التهابات
بلوط یکی از غنیترین گیاهان از نظر میزان تانن بوده و به دلیل وجود این ترکیب، مقبضکننده و ضداسهال است. به جهت دارابودن ترکیبات فلاونوییدی خواص ضدالتهابی داشته و با کاهش تورم عروق انتهای روده منجر به کمشدن التهاب همورویید (بواسیر) میشود. نتایج بررسیها نشان داده است شاهبلوط و عصاره آن به عنوان درمان حمایتی در حفظ عملکرد غشای دیواره وریدها و بهبود جریان خون در نارسایی مزمن وریدی استفاده میشود. از التهاب عضلات و رگهای واریسی کاسته و موجب بهبود و بازگشت خون به قلب میشود.
خواص موردی بلوط:
* ضداسهال: بدلیل وجود تانن زیاد،قابض ( مایعات اطراف را به خود جذب می کند ) بوده و در اسهال های آبکی حاد،دفعات اسهال را کم می کند.
*ضدالتهاب : به خاطر ترکیبات فلاونوئیدی خواص ضد التهابی دارا می باشد و این اثررا در مخاط روده ، پوست و بواسیر نشان می دهد.
*کاهندهترشحات : با اثر قابض ترشحات اضافی بافت را بخود گرفته و در عین حال ایجاد حساسیت و تحریک نمی کند.
موارد مصرف:
درمان
*اگزما: بخصوص در اگزمای حاد که ترشحات زیادی دارد با کم کردن ترشحات و کاهش التهاب موثر می باشد.{کمکی (کمپرس ، حمام )}
* اسهال: با کاهش ترشحات روده ای منجر به کاهش دفعات اسهال می گردد .{کمکی ( خوراکی)}
* بواسیر : با کاهش تورم عروق منجر به کم شدن تورم و التهاب هموروئید می شود. {کمکی (حمام ، کمپرس)}
*التهابمقعد : در التهاب انتهای روده بزرگ و مقعد موثر می باشد . {کمکی (حمام ،تنقیه ،موضعی)}
* کورک : منجر به رسیدن کورک و سر باز کردن آن می شود . {معادل ( کمپرس)}
* التهاب لبه پلک : منجر به کاهش التهاب ، تورم و درد می گردد . { کمکی ( کمپرس)}
* التهابواژن : در خانم هائی که ترشحات زیاد زنانگی همراه با سوزش دارند ، موثر میباشد . {کمکی ( حمام ، موضعی)}
موارد منع مصرف و احتیاط:
* در مواردی که سطح وسیعی از پوست آسیب دیدگی دارد بدلیل احتمال جذب غیر قابل کنترل تانن ها مصرف موضعی و حمام ممنوع است .
* دراگزماهایخونریزیدهنده محدودیتمصرفدارد.
* درنارسائیقلبیمتوسطوپیشرفتهمنعمصرفدارد .
* درعفونتهایپوستی منعمصرفدارد.
تداخلات داروئی:
* در صورت مصرف توام با آلکالوئیدها و داروهای قلیائی احتمال رسوب دارو و کاهش جذب آنها وجود دارد .
*تاننبلوطمنجر بهرسوبنمکهای آهنشدهوعدم جذبکافیآهن راموجبمیشود.
مصرف در دورانبارداری:
بدلیل نبود مطالعات کافی با احتیاط صورت گیرد.
مصرف در دورانشیردهی:
با احتیاط صورت گیرد.
موارد منع مصرف
علاوه بر میوه بلوط پوست، برگ و ریشه درخت آن هم خواص درمانی دارد، اما باید بدانید مصرف زیاده از حد بلوط به دلیل تانن زیاد از میزان جذب آهن بدن میکاهد. همچنین با برخی داروها تداخل ایجاد کرده و ساپونین آن باعث تحریک لایه مخاطی معده و برگشت اسید میشود. مصرف بلوط در دوران شیردهی و بارداری باید تحت نظر پزشک باشد.
همچنین بلوط به علت دارا بودن ترکیبات فلاوونوئیدی خواص ضدالتهابی فوقالعادهای دارد و این تاثیر را در مخاط روده و پوست نشان میدهد. بعلاوه این گیاه ترشحات اضافی بافت را به خود گرفته و در عین حال حساسیت و تحریکپذیری را کاهش میدهد. با توجه به خواص فوق این گیاه در درمان اگزما، اسهال، بواسیر، التهاب مقعد، کورک، التهاب لبه پلک و التهاب واژن بسیار موثر است.