نامهای دیگر این گیاه مرزنجوش، آدانالفار و مردقوش، مرده گوش، حیقالفیل و گوش موش و انجوک و ریحان دارد و حیق الفتی و حیقالقنا و مروس اقطی و سمسیمون و سمسق و بردقوس و کحلا میباشد (۱) و (۵) مرزنجوش معرب از مرزنگوش و غیر آذانالفار است چه اصلاً برگ آن شبیه به گوش موش نیست(۲) از جمله گیاهان خوشبو است لذا در صابونسازی جهت معطر ساختن آن استفاده میکنند نیز برگ آن را پس از خشک کردن گرد نموده، در معطر ساختن غذا استفاده میکنند(۳).
ظاهر گیاه دارای برگ کمعرض و متقابل و بیضوی و بدون دندانه و گل سفید مایل به سرخ کوچک و پوشیده از ۴ ردیف برگهای مایل به سفید بهصورت کروی و تخمی مانند تخم ریحان و شفاف است بوی معطر نافذ و طعم پسندیده دارد (۱).
برگ و سه شاخه گلدار آن جزء (بخش داروئی) medical part گیاه میباشد که در اسانسگیری از آن استفاده میکنند (۳). این جنس در ایران یک گونه علفی چند ساله با سه زیر گونه است که معمولاً در مناطق جنگلی و روی دیوارههای پرشیب و گاهی در میان صخرهها میروید (۴).
عوارض جانبی، فاقد هرگونه عارضه جانبی (۶) خواص گیاه: لطیف و بازکن و گذارنده روغن آن گرمی میدهد، مسهل است، خشکیده مرزنجوش را با عسل مخلوط میکنند و بر پوست میمالند لکههای سیاه خونی و سبز رنگ خونی را از بین میبرد.
همچنین برای زدودن لکههای خونی زیر چشم مفید است.
مفاصل، پیچش مفاصل را علاج میکند و درد پشت و بیخ ران را تسکین میدهد. با عسل علاج خستگی است.
▪ سر: هر سه درد عادی یا سودائی را درمان میکند. قطرههائی از آن را در گوش چکانند درد گوش را آرام میکند.
▪ پادزهر: با سرکه، پادزهر نیش کژدم است (۷). جهت رفع بدبوئی عرق و ورم خار چشم نافع است.
مصلح این گیاه کاستی و تخم خرفه بوده و بدل آن سوستبر میباشد. مالیدن مرزنجوش بر موضع حجامت، برطرفکننده جای زخم است (۸).
کاربردهای گیاه در تهیه فرآوردههای آرایشی و تغذیه از آن استفاده میشود همچنین دارای اثر آرامکننده و نیرودهنده نظیر سایر گیاهان این تیره میباشد. اثر التیامدهنده بر زخم دارد (۳).
دارای خواص ضدمیکروبی است در رینیت و سرماخوردگی اطفال از آن استفاده میشود. در افسردگیها و سرگیجه و اختلالات روده - معدهای، نیز میگرن و سردردهای عصبی در پزشکی عام (fok medicine) استفاده میشود
ترکیبات شیمیایی :
اسفناج از نظر داشتن ویتامین B3 بسیار غنی است، بنابراین داروی مهمی برای برطرف کردن بیماری پلاگر است. پلاگر یک نوع بیماری است که به علت کمبود ویتامین B3 در بدن به وجود می آید و نشانه های آن شامل: ضعف بدن، تشنج، اختلال در دستگاه هاضمه و بوجود آمدن لکه های قرمز روی بدن است.
اسفناج مقدار زیادی آهن، کلسیم، سدیم، پتاسیم، ید، مس، منیزیم ، لسیتین ، کلروفیل ، کاروتن ، اسید اگزالیک و اسید ارسنیک دارد و به علت داشتن منیزیم، جلوی پیشرفت سرطان را می گیرد.
اسفناج از نظر داشتن ویتامین B3 بسیار غنی است، بنابراین داروی مهمی برای برطرف کردن بیماری پلاگر است.
خواص غذایی و سلامتی :
برگ اسفناج از نظر طب قدیم ایران کمی سرد است و برخی عقیده دارند که متعادل است، یعنی نه سرد است و نه گرم.
1) برگ اسفناج منبع غنی ویتامین A ، B3 ، C و آهن و پتاسیم می باشد.
2) بدن را قلیایی می کند.
3) خنک کننده است و برای پایین آوردن تب مفید است.
4) ورم روده کوچک را رفع می کند.
5) برای ورم ریه مفید است.
6) ملین است و یبوست را برطرف می کند.
7) برای لاغر شدن و کم کردن وزن مفید است.
8) اسفناج به دلیل داشتن ماده ای بنام اسپیناسین، هضم غذا را تسریع می کند. این ماده باعث تحریک معده و ازدیاد ترشحات آن می شود.
9) خوردن اسفناج پخته یا بورانی در رفع تشنگی موثر است.
10) غرغره آب خام یا پخته ی اسفناج، برای از بین بردن ورم و درد گلو مفید است.
11) برای رفع سرفه های خشک ،برگ اسفناج را با جو پوست کنده و روغن بادام بپزید و بخورید.
12) آش اسفناج با گشنیز ، برای سردردهایی که ناشی از سوء هاضمه و اختلال دستگاه گوارش است، مفید می باشد.
13) اگر آش اسفناج را با آب لیمو و سماق یا آب غوره بخورید، سردردهای ناشی از اختلال کیسه صفرا را برطرف می کند.
14) خوردن اسفناج از سرطان جلوگیری می کند، مخصوصا در افرادی که به مصرف الکل و سیگار عادت دارند.
15) تحقیقات دانشمندان نشان داده است که اسفناج در پیشگیری از سرطان روده بزرگ، معده، پروستات، حنجره و رحم موثر است.
16) اسفناج، کلسترول خون را پایین می آورد.
17) بهترین دارو برای کسانی است که مبتلا به کم خونی هستند.
18) اسفناج مانند جارو، روده بزرگ را تمیز می کند.
19) ترشحات لوزالمعده را افزایش می دهد.
20) اسفناج، سبزی مفیدی برای تقویت اعصاب است.
اسفناج، تعداد گلبول های قرمز خون را افزایش می دهد، بنابراین بهترین دارو برای افراد مبتلا به کم خونی است.
21) اسفناج پخته، برای رفع بیماری آسم و گرفتگی صدا بسیار موثر است.
22) رماتیسم و نقرس را درمان می کند.
23) برای زیاد کردن شیر در مادران شیرده موثر است.
24) سابقا نوعی شربت از اسفناج تهیه می شد که در معالجه خونریزی ها و کم خونی از آن استفاده می کردند.
25) تخم اسفناج ملین و خنک کننده است.
26) تخم اسفناج برای برطرف کردن ورم کبد و یرقان مفید است.
27) اسفناج، تعداد گلبول های قرمز خون را افزایش می دهد.
28) اسفناج ،چون دارای کلروفیل است، عضلات روده را تحریک کرده و تخلیه مدفوع را آسان می کند.
29) اسفناج اسیدیته ی خون را کم می کند و عضلات و استخوان ها را تقویت می نماید.
30) رعشه و بوی بد دهان را از بین می برد.
31) قوت غذایی اسفناج از سایر سبزی ها بیشتر است، مشروط بر اینکه آب آن را دور نریزید و از ساقه های نازک و نورسته ی آن در سالاد استفاده کنید.
32) باعث افزایش اشتها به خصوص در کودکان می شود.
33) برای معالجه کک و مک، اسفناج را در روغن زیتون قرار دهید و بعد روی صورت بگذارید.
مضرات :
اسفناج بعلت داشتن اگزالات، برای بیماران مبتلا به ورم مفاصل و سنگ های کلیه و مثانه مناسب نیست. ضمنا افرادی که سرد مزاج هستند، باید اسفناج را با ادویه های گرم نظیر فلفل، دارچین، زنجبیل و هل میل نمایند.